O żywych maskotkach

     Dziś w porannych wiadomościach widziałem krótką migawkę. Gdzieś, na jakimś turystycznym szlaku – nie zdołałem zorientować się gdzie to było – turyści karmili jelenia. Byk wszedł po prostu między nich i wyłudzał od nich smakowite kąski. Wszyscy zgodnie powtarzali, że był bardzo łagodny.

     Ech, naiwności! No oczywiście, że był łagodny. To przecież nie niedźwiedź, tylko jeleń! Turystom nawet przez chwilę nie zagrażał atak z jego strony, zwłaszcza, że miał on już tylko jedną tykę (znaczy: miał jeden „róg”), co świadczy o niskim poziomie testosteronu, a zatem i agresji. Przypuszczalnie, wielu z turystów dokarmiało go z litości, sądząc że mają do czynienia z osobnikiem okaleczonym, który stracił swoją ozdobę w wypadku.

     Mylili się.

     Po pierwsze, w ocenie niebezpieczeństwa. Atak byka już im wprawdzie nie groził – przynajmniej nie teraz, na przełomie jesieni i zimy – ale mógł to być osobnik chory. Gdy dzikie zwierzę nie boi się ludzi, często jest to jeden z pierwszych objawów wścieklizny. Musimy pamiętać, że dzikie zwierzęta nie są szczepione, ani nie mają opieki weterynaryjnej, mogą więc roznosić choroby. W dodatku choroby, z jakimi człowiek rzadko się spotyka i nie jest na nie uodporniony.

     Po drugie, jeleń jest przeżuwaczem. Jego cztery żołądki przystosowane są trawienia surowej, jałowej trawy, a nie wysoko przetworzonych frykasów, o wysokim indeksie glikemicznym. Pamiętam, że gdy zimą dokarmialiśmy zwierzynę buraczanymi pędami, z resztką korzenia, dziki rzucały się na cukrowe, bardziej kaloryczne, ale jelenie zjadały wyłącznie pastewne. Karmiąc go nie wiadomo czym, ludzie nieświadomie czynili mu krzywdę. Prawdopodobnie będzie on musiał odchorować to spotkanie. A choroba, w przypadku dzikiego zwierzęcia, często oznacza śmierć. Przyroda jest bezlitosna. Jeśli jakiś osobnik osłabnie, często nie wytrzymuje ostrej konkurencji w wyścigu do przetrwania.

     Po trzecie, jeleń wcale nie był kaleką. Zadziwiające, że ludzie zwykle o tym nie wiedzą – a większość nie wie, bo za każdym razem, gdy o tym wspominam, ktoś robi wielkie oczy. To jest przedstawiciel rodziny jeleniowatych – to co ma na głowie, to nie są rogi! To poroże, czyli wytwór tkanki kostnej, a nie skórnej. Co roku, późną jesienią, poroże zostaje zrzucone. Odpada, po prostu. Gdy po skończonym rykowisku – czyli okresie godowym, który u jelenia przypada na wczesną jesień – poziom testosteronu opada, w porożu, powyżej możdżenia, tworzy się pogłębiająca się szczerba. Jest coraz głębsza, aż w końcu tyka u nasady pęka i odpada. Przez zimę byki chodzą „z gołą głową”. Na wiosnę byk buduje sobie nowe poroże, które jest odzwierciedleniem jego aktualnej kondycji. Znawca potrafi po kształcie poroża bezbłędnie rozpoznać, na jakie dolegliwości dany osobnik się uskarżał, gdy wyrastała mu nowa korona. To, co widzimy na jego głowie, wyrosło od zera, w ciągu kilku miesięcy. Imponujące, prawda?

     Po czwarte, biada tym, którzy oswajają jelenia-byka. Nie mówię tu o tych właśnie turystach, bo widać wyraźnie, że ten jeleń już przedtem był oswojony – inaczej trzymałby się od nich z daleka. Ktoś już wcześniej popełnił ten błąd. Błąd niewybaczalny, za który ktoś inny może zapłacić życiem. Tutaj jeszcze jest nadzieja, że jego kontakty z człowiekiem są rzadkie i okazjonalne. Ale jeśli jeleń na stałe żyje wśród ludzi, staje się tykającą bombą zegarową. Dlaczego? To już dłuższa historia i wynika z trybu życia jelenia.

     To zwierzę żyje trochę jak mnich. Jelenie gromadzą się w niewielkie stada, zwane chmarami. I są to chmary jednopłciowe – siostry osobno, bracia osobno, jak w zakonie. Braciszkowie przez cały rok żyją w najlepszej zgodzie. Razem żerują, razem wędrują, ostrzegają się wzajemnie o niebezpieczeństwach. Ale niech tylko przyjdzie jesień, a niby w biblijnym proroctwie, wystąpi brat przeciwko bratu. 

     Dzieje się to stopniowo. Coraz to kolejny osobnik odłącza się od stada i zaczyna rozglądać się za łaniami. Aż przychodzi rykowisko i ten, z którym wędrował dotąd badyl w badyl (to po jeleniowemu „ramię w ramię”), staje się jego najgorszym wrogiem – konkurentem do rozrodu. Byki zaczynają ze sobą walczyć. I są to walki ostre i zażarte. Bywa, że gdy żaden osobnik nie chce ustąpić, kończy się ona poważnymi ranami, a nawet śmiercią jednego z nich.

     A co robi jeleń, wychowany wśród ludzi? Przez cały rok jest naszym najwierniejszym towarzyszem. Je nam z ręki, daje się głaskać, wciska nam głowę pod pachę. Ale gdy przyjdzie jesień, natura bierze nad nim górę. Zaczyna atakować tych, wśród których dotąd żył. A. powiedzmy sobie szczerze, ponad dwustukilowy byk, z orężem wielkości koła od roweru i niezwykle silnym karkiem, jest dla nieuzbrojonego człowieka naprawdę groźnym przeciwnikiem.

     Taka tragedia wydarzyła się kiedyś w jednym z leśnictw na terenie Wielkopolski. Znałem dobrze tamte strony i znałem też leśniczego, sympatycznego pana Michała, niestety dziś już nieżyjącego. W jego lesie znajdowała się placówka naukowa, której częścią była odłownia zwierzyny. Był to odgrodzony spory kawal lasu, w którym zwierzęta żyły tak jak na wolności, ale pod stałą obserwacją. I był tam młody byczek-sierota, nad którym ulitowali się pracownicy. Wykarmili go, a byczek przywykł uważać ich za swoją rodzinę. Był łagodny i przyjacielski. Od ludzi nie stronił, wręcz się do nich przymilał. Sam miałem okazję się do niego przytulić – cóż, miałem wtedy może z 10 lat..

     To był błąd. I to niejeden.

     Czy ktoś z Was widział może, jak jeleń potrafi skakać? Pokazywano w TV kilka dni temu inną migawkę, o jeleniu, który bez żadnego wysiłku przeskoczył przez szosę. Sam widziałem to wielokrotnie na własne oczy. Byk, przy swoich rozmiarach, jest bardzo lekki i silny – waży trochę ponad dwieście kilogramów. Nie ma płotu, którego by nie przeskoczył. Ogrodzenie, wysokie na dwa i pół metra, okazało się dla niego za niskie. Byk (nie on jeden zresztą) wydostał się z odłowni.

     Jego pierwszą ofiarą stal się jeden z robotników leśnych. Zaatakował go na leśnym dukcie. Robotnik, w starciu z uzbrojoną głową byka nie miał szans. A ten nie skończył na uśmierceniu go, tylko długo jeszcze pastwił się nad jego zwłokami. Zrobił z niego bezkształtny tłumok.

     Drugi raz zaatakował ojca z córką, którzy rowerami przejeżdżali przez leśną drogę. Ojciec wykazał się zimną krwią. Wziął rower w ręce i zarzucił go jeleniowi na poroże. Chwilę trwało, zanim ten się z tej pułapki uwolnił. To dało im czas na ucieczkę. Byk, gdy wreszcie wyplątał się ze szprych i ramy, już ich nie gonił. Tym razem się udało.

     Nie było rady. Zginął człowiek, a to już jest sprawa poważna. Jeleń stanowił zagrożenie. Choć serce się krajało – bo to przecież pupilek całego leśnictwa – trzeba było go odstrzelić.

     Natura nie ugnie się przed człowiekiem. Tam, gdzie człowiek siłą wedrze się na jej teren, ustąpi. Ale nie zmieni swoich praw i obyczajów. Dzikie zwierzę nigdy nie będzie naszym przyjacielem, ani maskotką. Ja wiem, że te śliczne sarenki mają tak kochane pyszczki, że tylko się do nich przytulić. Ale to nie jest pluszak, to jest dzikie zwierzę, które nie należy, nie należało i nigdy nie będzie należało do świata ludzi, tylko zupełnie odmiennego świata Natury. I ma tylko jeden cel: przetrwać za wszelką cenę. Jeśli nie chcemy wyrządzić krzywdy jemu albo sobie – trzymajmy się od niego z daleka.