Ukrzyżowane śmigło

     Zagadkami II wojny światowej interesowałem się „od zawsze”. Jeszcze jako chłopiec uwielbiałem filmy wojenne. Oczywiście, nie wszystkie – w owych czasach przeważały filmy o czołówkach, pisanych cyrylicą, które przeważnie do oglądania się nie nadawały. Nie ze względu treści polityczne, których jako chłopiec nie rozumiałem, ale ze względu na rozwlekłą i nudną formę. Choć muszę przyznać, że i między nimi udawało mi się znaleźć opowieści, które mnie wciągnęły, jak „Ballada o żołnierzu”, czy „Ojciec żołnierza”. Nie wymagajcie jednak ode mnie innych tytułów – po tylu latach nie jestem w stanie ich sobie przypomnieć. Zwłaszcza, że na powtórki nie ma dziś co liczyć.

     W każdym razie, gdy telewizja wyemitowała serial „Tajemnica Enigmy”, oglądałem go z zapartym tchem. Tam właśnie po raz pierwszy zauważyłem łysawego aktora, grającego rolę pułkownika Langera.

     Wtedy nie zwracałem uwagi na nazwiska twórców. Nie interesowało mnie, jak nazywa się aktor, czy kto napisał muzykę. Końcowych napisów nie oglądałem nigdy i nie obchodziło mnie, kto wyreżyserował film, czy kto jest autorem scenariusza. Stąd nie poznałem jeszcze jego nazwiska – dla mnie był to po prostu „aktor, który grał Langera” i ta informacja mi wystarczała.

     Nie od razu też zatrybiłem, że namiestnik von Holstein, który tak bardzo nienawidził szlachetnego pułkownika Dowgirda z „Czarnych Chmur”, to przebrany pułkownik Langer. Owszem, twarz była mi skądś znana, ale z rozpoznawaniem twarzy mam kłopoty do dziś, więc nie wymagajcie za wiele. Poza tym, zupełnie inny strój, zupełnie inna fryzura no i charakter jakiś taki wredny, zupełnie nie langerowski.

     Potem mignął mi jeszcze kilkakrotnie i powoli zaczęło do mnie docierać, że to ta sama osoba. A to kapitan Kloss, już jako major Kolicki, już w polskim mundurze, demaskuje go, jako jednego z SS-manów, zasłaniających się rozkazami gruppenfuhrera Wolfa. A to znów reżyser „Ostatniej paróweczki hrabiego Barry Kenta”, twierdzi, że istnieje „prawda czasu i prawda ekranu”, po czym dodaje kultowy okrzyk: „Konie niżej głowy! Czy konie mnie słyszą?”. Jego nazwisko jednak poznałem dopiero wtedy, gdy na ekrany wszedł film „Nad Niemnem”.

     Janusz Zakrzeński.

     Mógłbym tu zamieścić notkę biograficzną ale czy jest sens kopiować Wikipedię? Kto chce, trafi tam i dowie się więcej, zwłaszcza, że naprawdę warto. Ja nie wiem, jakim był cżłowiekiem, nie znałem go. Znam go tylko z ekranu i to częściej małego, niż wielkiego. Aktorów kocha się – lub nie – za role, które dla nas zagrali, czy za piosenki, które dla nas zaśpiewali. Tak, za piosenki! Pamiętam jego występ na scenie, gdy zaśpiewał czołówkę z filmu „Prawo i pięść”, zastępując Edmunda Fettinga, obecnego zresztą na widowni. Piękna melodia, która swego czasu wbiła mi się głęboko w pamięć, gdy często emitowało ją radio, a ja na dywanie bawiłem się ołowianymi (!) żołnierzykami. Oczywiście z powodu znanego nam wszystkim głosu oryginalnego wykonawcy. Przez pewien czas byłem nawet pewien, że to „taka inna wersja piosenki z >>Pancernych<<”. No cóż, miałem wtedy może osiem lat…

     Widzowie zapamiętali pana Janusza głównie jako wielokrotnego odtwórcę roli marszałka Piłsudskiego. Istotnie, była to chyba jego życiowa rola. Zwłaszcza, że fizyczne podobieństwo było uderzające. Z nią się go głównie utożsamia. Dla mnie jednak na zawsze pozostanie on pułkownikiem Gwido Langerem, szefem komórki kryptologicznej polskiego wywiadu. Bo to wtedy zauważyłem go po raz pierwszy i ten właśnie film należy do moich ulubionych. I za tę właśnie rolę Panu Januszowi najgoręcej dziękuję.

     Janusz Zakrzeński, jak wszyscy doskonale wiemy, zginął w katastrofie lotniczej, 10. Kwietnia 2010 roku, w Smoleńsku, razem z dziewięćdziesięcioma pięcioma innym osobami. Dziś mija trzecia rocznica jego tragicznej śmierci.

Umilkł szum silnika
Zgasło młode życie
Tragedia na ziemi
Poczęta w błękicie.

     Takie epitafium znalazłem kiedyś, dawno temu, wyryte na specyficznym nagrobku, który zauważyłem jeszcze jako chłopiec, na jednym z cmentarzy w moim mieście. Potem okazało się, że jest ich więcej. Wszystkie miały jedną cechę wspólną – do wznoszących się nad nimi krzyży zamocowano śmigła – prawdziwe, duże śmigła, od samolotów. Tak upamiętnia się u nas tych, którzy zginęli śmiercią lotnika. I to epitafium dedykuję pamięci Janusza Zakrzeńskiego i tym wszystkim, którzy w tej katastrofie zginęli. Co z tego, że pan Janusz był już w podeszłym wieku? Przecież każdy aktor jest wiecznie młody, czyż nie?